Мизхаппарнинг ўттиз учинчи мактуби
Салом, Сайтмират ака! Яқинда Қурумбўй партиямиз озаларини йиғип : -
Доҳиймиз Ғиладимир Иълич Лелим бовомам талама – тала , шудгарма –
шудгар қочиб, бекинип, Разлип кўлди бўйига чайла қурип, Кирписка
инамдиям янига бормей “Искра” деган газийта чиғорганакан. Бизам “Одалат
ва мотанат” номлик газийта чиғорсак бўмийма? – деди.
– Жуда тувра! Газийта чиғорип Хўкматти яхшилап пўстагини қоқиш керак ! – деди Мамадиёр.
- Тувра! Арақ қимматлап яшаш қийин бўпкетти! Нимага хўкмат ун, шакар,
поқта мойи, кирсовунди картичкага соттирадию энг осасий нарса бўлмуш,
арағди киши вошига бир бутилкадан тарқатмейди?! Рахбарларди
халаденнигида арақ каняги тиқилип ёткан бўса керак. Бизга ўхшаган
камбохол шўллихлар топканини тижоратчиларга топширип қулағигача қарзга
ботип кетяпти. Бечаралар
шоятки кайип берса деп этик мойини нонга суртап йийишяпти! Шуям
инсоптанми, энди! Қона биетта одалат? Қона мотанат? Қанчадан - қанча
майхўр устозларимиз, тажибалик шиша ғариплари ичкилик ичишти нозик
сирларини келажак авлотларга ургатишкаям улгимей ҳаммаси теппа
арағлардан заҳарланип, новут бўп дўзаққа дўмбара бўлишти! Буларди
барчасига рахбарлар айпдор! Газийтага чиғорип бу золимларди
шармандасини шаққа илиш керак! – деди Йўлдашвўй.
Шуйтип юқори гарнитуралик қоғоз қоп парчаларига пламастирминан
моқалаларди самиздат ёзиб “Одалат ва мотанат” деган газийта чиғордик.
Газийта бир зумда қўлма – қўл бўп тарқап, обуначилар кўпайип, газийта
етмей қоп чўчқахонани олдида муштарийлар ғалаён кўтарди. Ҳотта бир куни
редаксиямизга Чапайип калхўзди райиси Бадалип кеп: - Мухпир акалар,
силар пақат танқит қиласилами я мақтабам ёзасилами? – деди.
- Мақтовга арзигулик ютуқлар бўса ёзамиз. Нимага ёзмасаканмиз, жуда
ёзамизда. Ёзгандаям хуснихатминан ёзамиз – деди Қурумбўй.
- Индақа бўса тимасам, биз бир хайрлик тадбир бошлап анақа, атинг
қурғур, сумалак қилятувдик денг, манўви Нервўз майрамига. Шуни бир
боплап газийтенарга чиғорсенар хизматинарди ерда қўймариттик – деди
Бадалип.
Майли индақа бўса тимасам деп эттасига сумалакка бордик. Сумалак
Чапайип калхўзди сут топар пермасида ўткизилятканакан. Пермага
етканимизда тахтировонди ерга қўйдик. Қурумбўй тахтировондан чушувди
бир маҳал, канней – сунней, дўмбара содалари остида қора дўппи кийвоған
райис Бадалип шипиллап келди дагин, бизминан кўришти. Чапайип туманига
қорашлик маданият уйини ярим – ялонғоч раққосалари шох тейлап,
қошларини учирип, мўйинларини буйтип ликиллатип, ҳар зомонда бизга
моналик кўз қисип ўйинга чушишяпти.Каннейчилар канягдан керагини
урвоғанаками баҳай, “Вохохууууууу! Воҳо!” деп каннагини чоп пермани
ларзага келтиришяпти. Эйнига салдатский поқталик телагрейка, аяғларига
резинка бўтик кийган қизларди қўлида нон туз. Нонларди суви қочканакан бир
нарса қп синдирип, тузга текизип ғасратип еп қоринди тўйғизип, қизлар
берган гулчамбарларди оп ичкарига кирдик. Ичкарида перма мудир, сут
сағувчилар, молбақарлар қотор бўп қўл қовуштирип : - Келинар,
мийманлар, келинар. Қона, ичкарига мархабат. Қуш кепсилар – деп
туришипти. Устига лайлак уя қурган, занглап, букилип кеткан сув
минорасини арқасида присланган сомон ғарами. Уни янида силос
бостирилган хандак. Наряғда битта ғилдираги йўқ камбайин диназаврди
ўлигига ўхшап ағанап ётипти. Камбайнди янида эшшакдек - эшшакдек
келадоғон думсиз итлар ётипти семизлигидан хурганиям эринип.
- Анўви думи йўқ итларди қора, Мизхаппар. Роса гўшка тортадиғон бўп
семириптида, жанворлар - деди Йўлдашвўй ютинип.
- Ҳа – дедим мен. Нарирағда эшаклардиям кўрдик. Бир – бирини чишлап
тевишятканакан. Бизди эшакларга қораганимизди сезган Бадалип: - Мен
сўвға қған эшакди миняпсилами? - деди.
– Э, йўқ, у бечара эшак изақ довом эткан оғир хасталик тупайлик бевақт вопот
эткан. Апарастаям кор қимади. Умри қисқейкан, бизларди доғи ҳасратка
қолдирип ўтти кетти. Қўлимиздан нимаям келаритти. Лекин у эшакди порлоқ
хотираси бизга ўхшаган дўсларини, шогирдларини юрагида то абад
барҳаёт!.. Ўзиям жуда хушпехеллик, адаплик , совотлик эшагиди. “И”
ҳарипиминан “А” хаприпини урганвоп у ҳарипларди Қурумбўйларам ургансин
деп ҳар куни эринмей овозини борича бақирип такрорларитти. Шунақа
илимлик, билинчлик эшагидита… Тириклигида қадрига етмаппиз. Энди қадри
билиняпти. Ғаплатта қолдик, Бадалип, ғаплатта қолдик! Эх, поний дунё! -
деди Қурумбўй апсусминан хўрсинип. - Ҳаааа, яхши бўмапти - деди
Бадалип. Биз Бадалипка иргашканимизча йиқилип молларди босип қомаслиги
учун пақса дуволларига трговичлар қўйилган молхонани янига етканимизда
озғинлигидан қонни кемага ўхшап ичига чўкип кеткан молларди кўрдик.
Моллар қўрадан буйтип умидвор бўп қорап туришипти. Чорва хойванларига
атала қилейдоғон темир ўчахти устидеги қозонда сумалак қайнап кампирлар
узун – узун капкулларминан қозонди шалдратип кавлаяпти. Бадалип бизди
қатламаларди устига парварда, кампетлар чачип безатилган истолга
бошлади. Вазада бир қучоқ лолақизғалдоқ. Экибана дийсиз. Қурумбўй
лолақизғалдағларди мақтади. Бу гуллар инқилоп рамзи. Бу қизил
лолақизғалдақлар камунизмди ранги. Бу гуллар қайғулик бош эгип, қизарип
уятишти биладоғон нохоятта хаёлик гуллар - деди.
– Нимасини айтасиз, Қурумбўй ака! Бу чирейлиқ лолақизғалдағларди кеча
йигиллар гўристондан юлиб келишкан. Жуда кўпиди баччағарлар. Моллар еп
қўйиптита. Молларди охурида қоғани бу- деди Бадалип. Қона, дастохонга
қарейнар. Қона, олинар манўви қахламалардан парвардага қўшип - деди у.
Райиска рахмат деп истолди атропига ўтипрвоп қахламаларди парвардага
қўшип бир чеккадан чуширятувдик райис бизга арақ тўлдирилган румкаларди
узатти . Рахбарди қўлини қайтарип назардан қопкетмейк дедик дагин,
узатканини узаткан пайдар – пай оқ урўврдик. Шуйтип бохорда оптўшуваққа
чиққан чималиларди сингари анча яйрап қолдик. Романтик холатка кирип
дунё кўзимизга ўзгача чирейлиғ бўп кўнний бошлади. Бир маҳал райис
ўвзини салпеткага артти дагин қўлига қадағди оп : - Хирмахлик
мийманлар. Муна даврамизда илғор сут сағувчи, капталистик мехнат
қохрамани, пермамизди пахри иттихори Жоппорува Сагапат Талгатувна
иштирок этмағдалар. Рухсатинарминан сўз нўбатини шу кишига берсак –
деди. Одамлар ўнниларидан туриб чўпак чолувди даврага мўйни узун, қирра
бурунлик, чақчайган кўзлари товуғди кўзларидей бежо, озғин, новча,
қоратўри аёл челак кўтарип чиғди дагин бамбукка ўхшедоғон қоқсувак
бармақлариминан микрапўнди ушлап гапира бошлади: - Ассалама ғалеким,
хрмахлик михманлар! Эммалариғизди бик майрам Нервўзминан қутларға
рухсат итасингз. Ишенеерға була, биик келажақ! Сигирлер елини сутқа
дўлажақ! Инди қоғанини Узбек дилинда сўйлаяжам. Биз Чопойип калхўз сут
топар пирмасини сағувчилари ўзаро капталистик мисобақа мажбурятларини
мўйнимизға оп йиллик пилонларди ортиғиминан ода этяппиз. Хар вош
сигирдан кунига бир, бир ярим пияладан сут сағвоп қудратлик Ватанимизга
арғумон этяппиз. Дўлатка жун, пилла топшириш пилонлариниям йиртиғиминан
бажардик. Мени сут сағиштан ташқари шеър ёзейдоғон адатимам бор. Илҳом
кепқоғанда отамдиям танимей қоламан.Резинка бўтигимди кийип молларди
дерьмосини шатратип кечип кетўраман. Яқинда хирмахлик прзднтмга атап
бир ажейп баллада ёзганидим. Кегин шу балладага турмуш ўртағим икаламиз
куй басталадик. Шу қўшихти хозир эхоминан чиқариш учун пақирди бошимга
кийвоп айтип ихтиборинарга ховола қиламан. Камардин ака, сиз
дутарангизминан усул ташап туринг. Эмаса мухлисларди талапларига биноан
қўшиқ “Донолар донаси Ютвошим”! Сагапат Жоппорува шеъри, музикани
басталаган эри. Жоппорува Сагапат Талгатувна шуйтип пақирди бошига
кийип энди ашиллани бошлаятувди Қурумбўйди мазаси қочип бетларига қизил
тошип кетти. - Илтимос, райис , опага айтинг. Шу ашулласини тўхтатсин.
Бунақанги маддох қўшиқларга, лаганбардорликларга мени аллергиям бор.
Бошқа қўшиғди айтсин! - деди Қурумбўй. Қурумбўйди рангини кўрип Бадалип
қўқиб кетти дагин таракан кўзлари айёрона йилтиллап турган хопизга
қорап: - Камардин, Қурумбўй акамди Шахска сиғинишка аллергиялари
боракан, анақа, “Махсим бўлдим” деган қўшихти айткин - деди.
- Йўқ, Шахска сиғинишкамас, шахссизликка сиғинишка аллергиям бор! Шахс
даражасига кўтарилган раҳбар халқига буйтип зулм қимейди! Илтимос, бу
ғам – қайғуга тўла дунёда индақа “Махсим бўлдим” деган ғамгин қўшиғди
айтмасин! “Ўхшайдику” ни айтсин. Таваккал акамди қўшиғини – деди Қурумбўй.
- “Дучава” ними? - деди хопиз.
- Ха, ҳа, “Дучава” ни. Давай, ашини яхшилап айт. Биз Қурумбўй акам
икаламиз ўйинга чушамиз- деди Бадалип. Хопиз қонни ёллиган торини
созлавоп ашла айта бошлади:
- Ўйласам шу дилбарим маккорига ўхшайдику!
Рахми йўқ бир бевопо дилдорига ўхшайдику!
Эй Ниҳон, ёр ишқидин бўлди юраклар чоки чок,
Кокили бўйнимға солғон дорига ўхшайдику !..
Камандур ерда ёткан бир тутам сомонди оп трубкасига тиғип туташтирип
чекип асапларини созлади дагин Мамадиёрга : - Қизил ошпаз Мамадияренко,
лагандаги кўк чучварани узатинг бияққа деди. Мамадиёр лагандаги кўк
чучварани узатти. Қурумбўй шинелини бир енгини чечвоп, лаганди белига
қўйип ғайратминан ўйинга чушип кетувди унга райисам жўр бўлди. Кейин
мен, Йўлдашвўй , Мамадиёр учўвимиз даврани чангитишга чуштик. Райис: -
Ҳамма рақска чушсин! - деганиди молбақарларминан сут сағувчиларам
қўрқип шаша – пиша ўйинга чушворишти. Чапайип калхўзди бўғалтири,
кастири , перма мудири, омборчилар Қурумбўйди будёнопка қалпағига пул
қистиришминан овора. Муни кўрип Камаридин хопиз “Дучавани” тезламасига
олди. Оммавий рақстан осмони палакка чанг - тўзон кўталлип одамлар
кўннимей кетти. Рақс чушятканлар чарчап тўхтагандан кегин тўзон сал
тарқади. Теллаган юзларимизга чанг япишип апти вошларимиз танибўмедоғон
бўпкетти. Ўйин – кулкиминан вақт ўтканиниям билмесанакан одам.
Тонғотканда бир яшиқ арақ, бир пақир сумалак, қатламалар юкланган
тахтировонди Қурумбўйга қўшип кўтарип чўчқахонадаги “Одалат ва мотанат”
газийтасини редаксиясига қайттик. Описка кирсак, Бирқозон деган қушка
ўхшаш бақбақаси осилган, мўйниминан елкаси бирикип кеткан, пакана,
семиз, биткўз одам ўтирганакан. Биз уни райис – пайисларди , хоким -
сокимларди устидан арз қп кеган шикоятчи деп ўйлаппиз. Индақамасакан. У
удастинасини кўрсатип: - Мен цензўр Ғилмитдин Барабанип бўламан.
“Одалат ва мотанат” газийтасини редактёри ким? - деди.
- Мен – деди Қурумбўй.
- Бу киши ким? - сўради мени кўрсатип Барабанип.
- Бу одам зам редактёр – деди Қурумбўй.
- Яасно. Бучи ? – деп сўради сензўр Йўлдашвўйга ишора қп.
- Бу йигит карректёр - деп жувоп берди Қурумбўй.
- Мен атвесвенний секретёрман - деди Мамадиёр сензўрди ишорасиниям кутмей.
Сензўр бир аяғи йўқ истолимизди устида турган қоғоз қоп парчасига ишора
қп: - Манави “Осмонга тупирган Омонип” моқаласини ким ёзди? - деп
сўради.
- Мен - деди Қурумбўй.
- Бугундан ихтиборан газитейнар ёпилип моли – мулкинар мусодара
қилинади. Аркадий Омонувичти косовга санчип кулга белапсилар – деди
сензўр.
- Халқ мулкини толон – торож қип пермерлардан пора оған порахўрди
ёзганимиз учун ёпасизми газийтамизди? Бизда пактлар етарлик, ўртақ
тсензёр - деди кулип Қурумбўй.
- Йўқ, миллоқо! Айпинар миллоқо бошқа! Силар бу газийтенарминан
дўлатимиз хавпсизлигига тахдид қляпсилар ! - деди сензўр.
- Хақиқатти ёзса тахдид бўлама? – деди Қурумбўй.
- Гап шундаки, силар газитенарди тагига тахририят деп ёзип
қўйипсилар.Демак бу газита Хизбуттахрирга қорашлик. Шундан келип чиғип
бу газийтани экстримистик варақа деп эълон қсак буям, этайлик, мубалоға
бўмайди, ўртақ редактёр – деди сензўр айёрона инжейип.
- Қурумбўйди кайпияти яхши бўғанийчун сензўрминан тортишип ўтиришти
ўзига эп кўрмади шкилик: - Э, оғайни чалиш, қўйсангчи шунақа майда
писқи – посотти. Ты ниже моего достоинства. Яхшиси ке, ўладоғон дунёда
юз грамдан ичип маза қлейк – деди арағлардан биттасини оп қопқоғини
чишлариминан қайрип очип. Йўлдашвўй шуни кутип турганакан югирип
истиконларди келтирди. Мамадиёр қахламаларди истолга қўйди. Қурумбўй
арағдан истиконларга тўлғазип – тўлғазип қуйди дагин биттасини сензўрга
узатти.
- Қандей бўларикин, иш пайтида… – деди чайналип сензўр.
Кегин истиконди олди. Қурумбўй бир кўтаришта ўзини истиконини
қоқлади дагин аптини бўжмайтирип қахламаминан газаки қилди.
- Дай бог что бы не последный - деп турип сензўрам истикондаги арағди
додна ичворди. Бизам солдик. Шуйтип яна гай – гуй бошланип кетти.
Ичиииип – ичип охири сензўр мос бўп ашилла ойта бошлади:
- Дўстим сани ғамсиз бошинг ғамхона бўлдиё найлайин! Бир сўзминан ошно
ёринг бегона бўлдиё найлайин!..
У шуйтип ашла ойтип, ойтип бирдан тўқтади дагин, аптини бужмайтип: -
Тхи – хиииииии… деп ўкраб йеғлаворди. Йеғлап – йеғлап чўчқани охурига
чиғип уйқига кетти. Ғилмитдин Брабанувич Ўзбек халқ эртакларидаги
девларди сингари хуррак отаракан. Биз уни чўчқахонада қолдирип Бадалип
берган нарсаларди оп уйга жўнадик. Ойдинда Чапайип калхўзи талаларини
кесип ўткан йўлдан юрип Кибрёхон акамди бузилип кеткан хожатхонасига
етканимизда биров: - Ярдам беринаааар! - деп бақирди. Овоз таниш. У
сензўрди овозийди. Нима бўлдийкин деп яна чўчқахонага қайттик. Борип
описти туйнугидан ичкарига буйтип қорасак, иккита ниқоплик одам
сензўрди арматураларминан уряпти. – На, получай, гадина! Шайкамиз
бошлиғи Аркадий Амановичти танқид қилишка қандей хаддинг сиғди?! Умри,
скатина! Получай , гад! Редактёр хреновый! - деп бақираритти улар.
- Жон акалар, мен Редактёрмасман! Мен Цензўрман!- деп бақирди Ғилмитдин Брабанип.
Ниқоплилардан бири иккинчисидан: - Менга қора, ўшна. Бу нима дияпти?
Цензўрман дийдими? Нима дигани у? – деп сўради.
- Менимча Цензўр дигани уни литературное прозвищеси бўса керак. Они
иногда что бы не засветится пишут под псевдонимом. Это точно он. Бей
его! Колоти! – деди иккинчиси.
Шуйтип иккита маскалик цензўрди чарчагунларича урип – тевип,
арматураминан пешанасидан дарча очип ташқарига чиғишти дагин дарё
сохили томондаги сўқмахдан юрип гўристонга кирип кетишти. Муна, сизга
ичкилихти оқибати. Худо хорам деган нарсани ичип шу ичкиликти
касопатига газийтамизам ёпилди, сензўрдиям томи кетти. Бечара монасиз
тиржайип ёнбошиминан юриб бўлар – бўмаска моқтанедоғон хунар
чиғорди.Ментлар сўрақ – соволминан бизди қанча қимматлик воқтимизди
олди. Кеча сумалагдан посилка қп мухалипаткаям жўнатейк десам Қурумбўй
унамади.
– Мизхаппар, чучунгин, ўшна, мухалипатти бир - бирига тош отейдоғон
жинни адати бор. Сумалакдан тооош топтим! Бир парча қуёёёёёёш топтим! -
деп турип сумалакдан чиққан тошти чўзмаминан бир – бирига отип орада
бита ямпа инглиздими, прансуздими, немистими кўзини чиғорип қўйишса биз
жувоп берип юрмейк. Сумалакди еб тошини ўзимизга отишлариям хич гаппас.
Улар откан тош оқсоройди айнагини синдирса, мелисалар биздан тўнгап
юришмасин - деди Бир хесопта Қурумбўйди гапиям тувра. Зомон нозик,
ихтиятўған яхшита, Сайтмират ака. Майли эмаса, барча чет дўлатларда
юрган Ватанидаштларга солом айтип қўясиз. Ихтиромминан укангиз
қизиласкар Мизхаппар.
2009 инжи йил, 4 инжи мард. Кечки сохот 8 дан 23 милитсия ўтти. Чапайип калхўзи.
|
